Göç, belirli bir popülasyonun belirli iki coğrafik alan arasında gerçekleştirdiği, düzenli olarak tekrarlanan mevsimsel hareketlerdir. Kaynakların ve koşulların coğrafi bölgeler arasında süreli olarak yer değiştirdiği durumlarda, değişen şartlara uyum sağlamaya çalışan türler, ihtiyaçları doğrultusunda en elverişli alanlarda bulunabilmek için göç davranışını geliştirmişlerdir.

Böcekler, memeliler, deniz kaplumbağaları ve balıklar da dâhil olmak üzere birçok hayvan grubunda göç davranışı belirgin olmasına rağmen hiçbir grupta kuşlarda olduğu kadar geniş ölçekli değildir. Göç sonucunda, kuş türlerinin dağılımları, düzenli mevsimlik kalıplarla yerel, bölgesel veya küresel ölçekte sürekli olarak değişlik göstermektedir. Göç hareketliliği, en çok ilkbahar ve sonbaharda gerçekleşmektedir. Ancak dünyada bir yerlerde yılın her ayında mutlaka göç davranışına rastlanabilir.

Göç, hem kışlama alanından üreme alanına doğru hem de üreme alanından kışlama alanına doğru iki yolculuk içermektedir.

Bu tanımın rehberliğinde göç, albatroslar, penguenler ve ebabiller gibi kuşların, üreme dönemlerinde beslenmek için oldukça uzun mesafeler kat ederek yaptıkları uçuşları veya genç bir kuşun doğduğu veya ürediği yeri terk ederek başka bir alana yine üremek için yerleşmesini kapsayan “dispersal/saçılma” hareketlerini açıklamaz.

Aynı şekilde ipekkuyruk (Bombycilla garrulus), çaprazgaga (Loxia curvirostra) gibi türlerin besin kıtlığı yaşadıkları zaman mevcut bölgelerini terk edip besin kaynaklarınca elverişli başka bölgelere yayılmaları da yine göç olarak değil, “işgal” davranışı olarak tanımlanmaktadır.

Kuşların, karşılaştıkları farklı koşullara verdikleri cevapların sonucunda ortaya çıkan tercihler göç stratejilerini belirlemektedir. Bazı türler uzun mesafeleri büyük yakıt depoları ile kat ederken, bazı türler de az miktarda yakıt deposu ile kısa mesafeleri kat ederek göç etmektedirler.

Farklı türler gece, gündüz veya hem gece hem de gündüz göçü gerçekleştirebilirler. Bazı göçmen türler binlerce kilometre boyunca durmaksızın uçabilirler. Bu özellikle okyanus üzerinden göç eden kıyı kuşları için geçerlidir. Hiç ara vermeden yapılan bu uçuşlar 100 saatten fazla sürmeleri, yiyecek ya da su tüketmeden sadece vücuttaki enerji depoları ve açığa çıkartılan metabolik su tüketilerek gerçekleştirilmeleri ve oldukça yüksek bir hızda uçmaları bakımından diğer omurgalı gruplarındaki hareketlerden ayrılırlar.

Yapılan bir çalışmada, büyük suçulluklarına (Gallinago media) takılan geolocator adlı cihaz ile elde edilen sonuçlara göre sonbahar göçünde üç kuşun 6170, 6800 ve 4620 km’yi sırasıyla 72, 84 ve 48 saatte ara vermeksizin uçarak üreme alanlarından Tropikal Afrika’ya göç ettikleri belirlenmiştir.

Mola vermeksizin gerçekleştirilen uçuşların en çarpıcı örneği kıyı çamurçulluğuna (Limosa lapponica) aittir. Uydu vericileri ile takip edilen kıyı çamurçulluklarının, Alaska ve Yeni Zelanda arasında yaptıkları göç uçuşu boyunca yaklaşık 12.000 km’lik bir mesafeyi tek seferde, dinlenmeden ve beslenmeden kat ettikleri ortaya konulmuştur.

Uydu vericileri ile takip edilen kıyı çamurçulluklarının (Limosa lapponica) ara vermeksizin gerçekleştirdikleri göç uçuşlarının rotası (Gill ve ark., 2005)

Uzun mesafe göçmenlerinin yanı sıra bazı kısa mesafe göçmenleri de bütün göç mesafesini tek bir gün ya da gecede kat edebilirler. Bununla birlikte, çoğu göçmen kuş türü, yakıt ikmali yapabileceği ve dinlenebileceği yerlerde, saatler, günler hatta haftalar boyunca göç yolculuklarını evrelere bölerler. Bu evreler (1) yakıt rezervleri tükenene kadar yapılan uçuş ve (2) kaybedilen yakıt rezervlerini hiperfaji ile yenilemek için yapılan konaklamadır.

Büyük ekolojik engeller aşılmadan önce ve aşıldıktan sonra gerçekleştirilen konaklamaların temel sebebi enerji depolama işinin uçuş sırasında bu depoların tüketilmesinden daha yavaş olmasıdır. Yakıt rezervlerini yenilemek yavaş ve zor bir süreç olduğundan konaklama alanlarında harcanan zaman göç için gerçekleştirilen uçuş için harcanan toplam zamanın büyük bir kısmını oluşturmaktadır. Özellikle ötücü kuşlar, toplam göç süresinin yaklaşık olarak yüzde 90 kadarını konaklama alanlarında geçirmektedirler. Bu yüzden konaklamalarda geçirilen süre göçün toplam süresini büyük ölçüde belirlemektedir. Bu sebeplerden dolayı uygun koşullara sahip konaklama alanın doğru şekilde belirlenmesi, konaklama sırasında depolanan enerji ile uçuş sırasında tüketilen enerji miktarının dengeli olması ve konaklama alanlarında geçirilecek olan zamanın doğru belirlenmesi göç yolculuğunun başarılı bir şekilde tamamlanması için oldukça önemlidir.

Fotoğraf: J.J.Harrison / Kıyı Çamurculluğu

Konaklama davranışının teorik olarak üç ana stratejisi kabul edilmektedir:

Konaklama stratejilerini araştırmak konaklama sırasında göçmen-habitat ilişkilerini, hem tür hem de popülasyon ekolojilerini daha iyi anlamamızı sağlayacaktır. Konaklama habitatlarının tanımlanması yüksek öncelikli koruma alanlarını belirlemek ve kapsamlı koruma stratejileri ile yönetim planlarının oluşturulmasını sağlayacaktır. Böylece hem koruma biyolojisi hem de davranış bilimlerine önemli katkılar sağlayacaktır.